نرخ بیکاری جوانان ۲۰ تا ۳۴ ساله در ایران به پایین‌ترین سطح در ۱۶ سال اخیر رسیده است. اما آیا کاهش بیکاری جوانان نشانه‌ای از بهبود شرایط اقتصادی است یا صرفا نتیجه تغییرات جمعیتی؟ علی‌حسین شهریور، دبیرکل خانه تعاونگران، معتقد است که این کاهش بیکاری جوانان بیش از آنکه محصول رشد اقتصادی و افزایش فرصت‌های شغلی باشد، ناشی از کاهش جمعیت جوان و افزایش شمار جوانانی است که دیگر به دنبال کار نیستند.
کاهش بیکاری جوانان؛ از آمار تا واقعیت
براساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری جوانان ۱۸ تا ۳۵ سال در تابستان ۱۴۰۳ به ۱۴.۸ درصد کاهش یافته است. اما این کاهش در نگاه دقیق‌تر، چندان دلگرم‌کننده به نظر نمی‌رسد. به‌طور خاص، نرخ بیکاری در گروه سنی ۲۰ تا ۲۴ سال همچنان بالای ۲۱ درصد باقی مانده که نشان از چالش‌های ساختاری در ورود این گروه به بازار کار دارد. علاوه بر این، کاهش چشمگیر تعداد جوانان ۱۵ تا ۲۴ سال از ۱۷.۷ میلیون نفر در سال ۱۳۸۴ به ۱۱ میلیون نفر در سال ۱۴۰۲، نقش مهمی در این تغییر ایفا کرده است.
معضل NEETها؛ جوانانی که از بازار کار حذف شده‌اند
یکی از پدیده‌های نگران‌کننده در این زمینه، افزایش تعداد جوانان NEET (نه شاغل، نه محصل، نه مهارت‌آموز) است. شهریور در این خصوص هشدار می‌دهد که حدود ۳ میلیون جوان در این دسته قرار دارند و همین موضوع باعث کاهش ظاهری نرخ بیکاری شده است. به بیان دیگر، بسیاری از جوانان به‌جای یافتن شغل، به کلی از بازار کار خارج شده‌اند.
چرا جوانان شغلی پیدا نمی‌کنند؟
دبیرکل خانه تعاونگران، مدرک‌گرایی را اصلی‌ترین مانع اشتغال جوانان عنوان می‌کند. او با اشاره به این که ۴۱.۳ درصد بیکاران کشور دارای مدرک دانشگاهی هستند، می‌گوید که بسیاری از این افراد مهارت‌های لازم برای ورود به بازار کار را ندارند. این در حالی است که بخش خصوصی و تعاونی‌ها به شدت نیازمند نیروی کار ماهر هستند، اما جوانان تمایل چندانی به ورود به این حوزه‌ها ندارند.
علاوه بر این، گرایش بیش از ۸۰ درصد جوانان به مشاغل دولتی نیز یکی دیگر از موانع اشتغال محسوب می‌شود. در حالی که ظرفیت بخش دولتی برای جذب نیروی جدید محدود است، بخش خصوصی و تعاونی‌ها فرصت‌های شغلی زیادی را فراهم کرده‌اند، اما به دلیل ناهماهنگی‌های مهارتی، بسیاری از این فرصت‌ها بدون متقاضی باقی می‌ماند.
سیاست‌های اشتغال‌زایی ناکارآمد و چالش‌های ساختاری
یکی از مشکلات اساسی بازار کار ایران، تمرکز دولت‌ها بر طرح‌های کوتاه‌مدت اشتغال‌زایی بدون توجه به مسائل ساختاری است. تورم، نوسان قیمت‌ها و عدم ثبات اقتصادی باعث شده تا سرمایه‌گذاری در بخش تولید کاهش یابد و فرصت‌های شغلی جدید به اندازه کافی ایجاد نشود. در چنین شرایطی، اصلاح نظام آموزشی و توسعه مهارت‌های کاربردی ضروری به نظر می‌رسد.
شهریور بر این باور است که نظام آموزشی ایران نیازمند یک بازنگری اساسی است. جایگزینی دروس نظری با مهارت‌های فنی، فراهم کردن امکان اشتغال همزمان با تحصیل، و حذف رشته‌های اشباع‌شده از جمله اقداماتی است که می‌تواند به بهبود وضعیت اشتغال جوانان کمک کند.
ضرورت ایجاد بانک اطلاعاتی بازار کار
یکی دیگر از مشکلات کلیدی در بازار کار ایران، نبود بانک اطلاعاتی معتبر درباره نیازهای شغلی است. شهریور معتقد است که به دلیل نبود اطلاعات دقیق درباره فرصت‌های شغلی و آینده رشته‌های دانشگاهی، بسیاری از جوانان انتخاب‌های نادرستی در مسیر تحصیلی و شغلی خود انجام می‌دهند. در چنین شرایطی، ایجاد یک نظام جامع اطلاعات بازار کار که بتواند مهارت‌های مورد نیاز را به متقاضیان ارائه دهد، امری حیاتی است.
راهکارهای پیشنهادی برای بهبود وضعیت اشتغال جوانان
برای حل بحران اشتغال جوانان، پیشنهادهای متعددی مطرح شده است که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
اصلاح نظام آموزشی: تمرکز بر آموزش مهارت‌های فنی و کاربردی و کاهش وابستگی به دروس نظری ایجاد سامانه ملی مهارت‌ها: ثبت و ارزیابی مهارت‌های افراد برای تسهیل جذب در بخش خصوصی حمایت از کسب‌وکارهای جوان‌محور: کاهش مالیات و ارائه تسهیلات مالی برای حمایت از تعاونی‌ها و شرکت‌های خصوصی توسعه زیرساخت‌های دیجیتال: فراهم کردن بستر لازم برای رشد استارتاپ‌ها در حوزه فناوری و صنایع خلاق بازنگری در قوانین اداری: حذف موانع بوروکراتیک که مسیر راه‌اندازی کسب‌وکارهای نوپا را دشوار می‌کند
جمع بندی
بررسی دقیق‌تر آمارها نشان می‌دهد که کاهش نرخ بیکاری جوانان بیش از آنکه نشانه‌ای از بهبود بازار کار باشد، نتیجه خروج جوانان از چرخه اشتغال و تغییرات جمعیتی است. بدون اصلاحات ساختاری در حوزه آموزش و سیاست‌های اشتغال‌زایی، این روند می‌تواند در آینده به بحرانی جدی‌تر تبدیل شود.
ایجاد تعادل پایدار در بازار کار نیازمند تدوین سیاست‌های عملیاتی و هماهنگی بین نهادهای آموزشی، بخش خصوصی و دولت است. در غیر این صورت، کاهش جمعیت جوان به جای آنکه فرصتی برای توسعه باشد، به تهدیدی جدی برای اقتصاد کشور تبدیل خواهد شد.
__ تکنو دات مرجع اخبار تکنولوژی __
