زیست بوم شرکت های دانش بنیان در ایران در سال‌های اخیر شاهد رشد چشمگیری بوده است. طبق گزارش سالانه شرکت دانش بنیان اعتبارسنجی ارزش آفرین اعتماد، تعداد این شرکت‌ها در پایان سال ۱۴۰۲ به ۹۷۳۳ مورد رسیده که نسبت به سال قبل افزایش ۱۸ درصدی داشته است. این آمار نشان دهنده پویایی بخش فناوری و نوآوری در کشور است، اما در عین حال یک چالش اساسی را نیز برجسته می‌کند: پایداری این شرکت‌ها.
چالشی به نام عمر کوتاه شرکت های دانش‌بنیان
بررسی داده‌ها نشان می‌دهد که حدود ۴۰ درصد از شرکت های دانش بنیان تنها بین یک تا سه سال عمر می‌کنند. این مسئله زنگ خطری برای توسعه پایدار اقتصاد دانش بنیان است. در حالی که ایجاد شرکت‌های نوآورانه سرعت گرفته، تداوم و تثبیت آن‌ها همچنان یک چالش بزرگ محسوب می‌شود.
عوامل متعددی بر این روند تأثیرگذارند:
دسترسی محدود به سرمایه و نقدینگی: بسیاری از شرکت های دانش بنیان برای توسعه نیازمند سرمایه گذاری‌های کلان هستند، اما ضعف در جذب سرمایه گذار و سختی‌های دریافت تسهیلات بانکی، بقای آن‌ها را به خطر می‌اندازد. عدم تطبیق سریع با بازار: برخی شرکت‌های نوپا درک درستی از نیازهای بازار ندارند و مدل کسب و کار آن‌ها به درستی طراحی نشده است. این مسئله باعث می‌شود پس از یک دوره کوتاه، نتوانند درآمد کافی کسب کنند و از رقابت خارج شوند. محدودیت در زیرساخت‌های فناورانه: برای موفقیت در حوزه دانش بنیان، وجود زیرساخت‌های فنی و صنعتی مناسب ضروری است. نبود این زیرساخت‌ها، بهره وری و توان رقابت شرکت‌ها را کاهش می‌دهد. چالش‌های قانونی و اداری: فرآیندهای پیچیده اداری و قوانین دست و پاگیر، زمان و انرژی زیادی از کارآفرینان می‌گیرد. بروکراسی سنگین می‌تواند مسیر توسعه را کند یا حتی متوقف کند. کمبود نیروی انسانی متخصص: یکی از مشکلات اساسی این شرکت‌ها، جذب و نگه داشت نیروی انسانی با مهارت‌های پیشرفته است. رقابت با شرکت‌های بزرگتر که توان پرداخت حقوق‌های بالاتر را دارند، برای استارت آپ‌ها دشوار است.
ساختار شرکت های دانش بنیان و نقش آن‌ها در اقتصاد
شرکت های دانش بنیان بر اساس درآمد مالیاتی ثبت شده در اظهارنامه‌های رسمی، در سه گروه دسته‌بندی می‌شوند:
شرکت‌های نوپا: این دسته شامل شرکت‌هایی است که هنوز به درآمدهای کلان نرسیده‌اند. طبق آمار، ۶۷ درصد از شرکت های دانش‌بنیان در این گروه قرار دارند. شرکت‌های فناور: این شرکت‌ها دارای درآمدهای بالاتری هستند و عمدتا در حوزه تولید محصولات با فناوری پیشرفته فعالیت می‌کنند. شرکت‌های نوآور: این دسته به لحاظ درآمد سرانه در رتبه بالاتری از شرکت‌های فناور قرار دارند، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که نسبت سود به درآمد آن‌ها کمتر است، در حالی که بهره وری شرکت‌های فناور بیشتر به نظر می‌رسد.
سهم حوزه‌های مختلف از شرکت های دانش بنیان
در میان حوزه‌های مختلف فناوری، سه بخش اصلی بیشترین سهم را در زیست بوم دانش بنیان ایران دارند:
برق و الکترونیک نرم افزار و فناوری اطلاعات ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته
علاوه بر این، حوزه‌های مواد شیمیایی و پلیمری پیشرفته، فناوری زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته‌اند. مقایسه نوع شرکت های دانش‌بنیان در این حوزه‌ها نشان می‌دهد که شرکت‌های نوپا بیشتر در بخش صنایع خلاق و تجاری‌سازی فعال هستند، در حالی که شرکت‌های فناور عمدتا در حوزه ماشین‌آلات و مواد شیمیایی متمرکز شده‌اند.
چشم انداز آینده و ضرورت‌های توسعه
با توجه به روند رشد فعلی، پیش بینی می‌شود که تعداد شرکت های دانش بنیان تا پایان برنامه هفتم توسعه به ۱۵,۵۰۰ تا ۲۴,۰۰۰ شرکت برسد. با این حال، دستیابی به این هدف مستلزم اقدامات کلیدی است:
تقویت مشوق‌های قانونی: دولت می‌تواند با تسهیل فرآیندهای ثبت و تامین مالی، شرکت‌های نوپا را در مسیر رشد و بلوغ یاری کند. بهبود شرایط اقتصادی و کاهش ریسک سرمایه گذاری: ایجاد ثبات اقتصادی و حمایت از سرمایه گذاری خطرپذیر، جذابیت فعالیت در حوزه دانش بنیان را افزایش خواهد داد. توسعه زیرساخت‌های علمی و فناوری: از جمله پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد و تسهیلات مالی ویژه برای حمایت از تحقیق و توسعه (R&D). افزایش همکاری بین دانشگاه و صنعت: بهبود ارتباط میان پژوهش‌های دانشگاهی و نیازهای بازار، می‌تواند مسیر توسعه شرکت های دانش بنیان را هموارتر کند.
جمع بندی
در حالی که زیست بوم دانش بنیان ایران در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته، چالش‌هایی مانند نرخ بالای خروج شرکت‌ها از بازار، کمبود سرمایه و مشکلات زیرساختی، توسعه پایدار این حوزه را با مخاطراتی مواجه کرده است. اگر چه تصویب قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان در سال ۱۳۹۲ نقش مهمی در افزایش تعداد این شرکت‌ها داشته، اما برای تداوم این روند و کاهش نرخ شکست استارت آپ‌ها، سیاستگذاری‌های هدفمند و حمایت‌های گسترده تری مورد نیاز است. در غیر این صورت، ممکن است این رشد پرشتاب به جای یک مسیر پایدار، تبدیل به یک موج ناپایدار شود که پس از مدتی فروکش خواهد کرد.
__ تکنو دات مرجع اخبار تکنولوژی __
