ستاره نادر در آسمان؛ فرصتی استثناعی برای مشاهده این ستاره
هر لحظه ممکنه تو شب یه “ستاره جدید” یا همون نووا تو آسمون دیده بشه. البته انقدر روشن نیست که کل آسمون رو روشن کنه، ولی فرصت خیلی خوبیه که یه اتفاق نادر رو ببینی، اتفاقی که معمولا پیشبینی کردنش سخته.
این ستاره، T Coronae Borealis (بهاختصار T CrB و خونده میشه تی کور بور) هستش. تو صورت فلکی تاج شمالی قرار داره که تو نیمکره شمالی خیلی دیده میشه، ولی تو چند ماه آینده از استرالیا و نیوزیلند هم قابل رویت تو قسمت شمالی آسمونه.
بیشتر وقتا T CrB که ۳۰۰۰ سال نوری از ما فاصله داره، خیلی کمنورِ و دیده نمیشه. اما هر ۸۰ سال یه بار تقریبا یه دفعه خیلی درخشان میشه.
انگار یه ستاره جدید یهو ظاهر میشه، البته برای مدت کوتاهی. فقط چند شب بعدش به سرعت کمنور میشه و دوباره تو تاریکی گم میشه.
یه انفجار زندگی!
ستاره ها تو جوونیشون با یه نیروی خیلی باحال به اسم همجوشی هستهای که تو قلبشون اتفاق میفته، روشن میمونن. تو بیشتر موارد، هیدروژن به هلیوم تبدیل میشه و انرژیای که تولید میکنه برای میلیاردها سال، ستاره رو روشن و پایدار نگه می داره.
اما T CrB دیگه جوون نیست و الان یه باقی مونده ستاره ایه که بهش کوتوله سفید میگن. آتیش هستهای داخلی اون خاموش شده و باعث شده نیروی گرانش، این ستاره مرده رو به شدت فشرده کنه.
T CrB یه همدم ستارهای هم داره، یه غول سرخ که با پیر شدن باد کرده. کوتوله سفید، گاز غول سرخ رو مثل یه جارو جمع میکنه و این، یه دیسک لبهدار دور ستاره مرده درست میکنه.
این ماده روی ستارهای که قبلا تا حد مجاز فشرده شده، تلنبار میشه و باعث میشه فشار و دما به طور مداوم بالا بره. شرایط به قدری شدید میشه که شبیه شرایطی میشه که یه زمانی تو قلب ستاره وجود داشته. سطح اون تو یه واکنش هستهای فرار، روشن میشه.
وقتی این اتفاق میافته، انرژیای که آزاد میشه باعث میشه T CrB، ۱۵۰۰ برابر حالت معمول درخشان بشه. اینجا روی زمین، برای مدت کوتاهی تو شب دیده میشه. با این راهاندازی دراماتیک، ستاره بعدش گاز رو بیرون میریزه و چرخه میتونه دوباره از اول شروع بشه.
چطور میفهمیم دلیلش چیه؟
T CrB درخشانترین نوع نادری از ستارههای نواری تکرارشوندهست که طی صد سال تکرار میشن، یعنی تو یه بازه زمانی که به اخترشناسها اجازه میدهه ماهیت تکرارشوندهشون رو کشف کنن.
در حال حاضر فقط ده ستاره نواری تکرارشونده شناخته شدهن، هرچند ممکنه نواریهای بیشتری تکرارشونده باشن، فقط تو بازههای زمانی خیلی بزرگتر که به راحتی قابل ردیابی نیستن.
اولین تاریخی که از فوران T CrB شناخته شده، بر اساس مشاهدات ثبت شده تو یه وقایعنگاری صومعهای قرون وسطایی، به سال ۱۲۱۷ برمیگرده. جالبه که اخترشناسها حالا میتونن فورانهای اون رو به طور دقیق پیشبینی کنن، البته به شرطی که ستاره، الگوی معمول خودش رو دنبال کنه.
دو فوران اخیر این ستاره، تو سالهای ۱۸۶۶ و ۱۹۴۶، دقیقاً همون ویژگیها رو نشون دادن. حدود ده سال قبل از فوران، درخشندگی T CrB کمی افزایش پیدا کرد (که بهش حالت بالا میگن) و بعد یه کمنور شدن یا افت کوتاهی حدود یک سال قبل از انفجار رخ داد.
ستارهی عجیب و غریب تی کروکس، تو سال ۲۰۱۵ یهو خیلی درخشان شد و بعد از اون، دانشمندا یه افت ناگهانی تو نورش دیدن که نشونهی یه انفجار قریبالوقوع بود. این اتفاقات خیلی عجیب و غریب بود و هنوز کسی دقیقاً نمیدونه که چرا این ستاره اینطوری رفتار میکنه. دانشمندا دارن سرشون رو میخارونن که بفهمند چی باعث این اتفاقات میشه.
بهتره همین الان عادت کنی که تاج شمالی رو ببینی، چون قراره یه ستاره “جدید” تو اون ناحیه ظاهر بشه.
تاج شمالی الان تو بهترین موقعیت برای دیدن قرار داره (بهش میگن گذر نصفالنهاری)، یعنی حدود ساعت ۸:۳۰ تا ۹ شب به وقت محلی تو استرالیا و نیوزیلند. هرچقدر هم که سمت شمال باشی، این صورت فلکی رو بالاتر تو آسمون می بینی.
انتظار میره که نووا اونقدر روشن باشه که با چشم غیرمسلح هم دیده بشه (درخشندگیش حدود ۲.۵ خواهد بود)، تقریباً به اندازه ستاره دلتا صلیب جنوبی. پس حتی اگه تو شهر هم باشی، اگه بدونی کجا رو نگاه کنی، راحت میتونی اونو پیدا کنی.
زمان زیادی نداریم!
وقتی این ستاره روشن بشه دیگه وقت زیادی نداریم. درخشش اون فقط چند ساعت طول میکشه و طی یه هفته دیگه کمنور میشه و برا دیدنِاش به دوربین دوچشمی احتیاجه.
تقریبا مطمئنیم که این ستاره شناسان آماتور هستن که خبر از روشن شدن این ستاره (T CrB) به جامعهی ستارهشناسهای حرفهای میدن.
این ستاره دوستای باحال و باهوش ما هستن که معمولا از حیاط پشتی خونشون ستارهها رو زیر نظر دارن تا ببینن نکنه اتفاق خاصی بیفته! به خاطر همین یه خلا مهم تویِ مشاهدات آسمون شب رو پر میکنن.
انجمن آمریکایی رصد ستارگان متغیر (AAVSO) یه log (لیست بلند بالا) داره که توش فقط برای ستاره T CrB بیشتر از ۲۷۰ هزارتا گزارش ثبت شده. ستاره شناسان آماتور سراسر دنیا با هم همکاری می کنن تا دائما حواشون به T CrB باشه تا اولین نشونههای فوران رو ببینن.
امیدواریم این ستاره، طبق انتظار، قبل از مهر ماه روشن بشه چون بعد از اون، صورت فلکی Corona Borealis دیگه تو آسمون شب ما (نیمکره جنوبی) دیده نمیشه.